Zelf een kompas maken met een magneet (voor basisschoolprojecten)

In deze handleiding lees je hoe je met een stalen naald, een stukje kurk en een magneet stap voor stap een eenvoudig kompas maakt. De uitleg is geschikt voor basisscholen en andere onderwijsprojecten, met aandacht voor veiligheid en een betrouwbare werking.

Hoe werkt een zelfgemaakt kompas?

Een kompas wijst naar het noorden omdat de aarde zelf als een grote magneet werkt. Als je een stalen naald magnetiseert, gedraagt die naald zich als een kleine magneet. Leg je die naald op water, dan kan hij vrij draaien en zal hij zich uitlijnen met het magnetisch veld van de aarde. De ene kant wijst grofweg naar het noorden, de andere kant naar het zuiden. In ons artikel wat is de noordpool van een magneet? leggen we uitgebreider uit wat er precies gebeurt.

Benodigdheden voor het kompas

Voor één kompas heb je het volgende nodig: een stalen naald of dun stalen spel, een kleine maar stevige magneet, bijvoorbeeld een blokmagneet 30 x 10 x 5 mm, een klein stukje kurk of schuim (foam), een kom of doorzichtige bak met water en een stukje plakband. Voor een klas kun je deze materialen per groepje klaarleggen, zodat leerlingen in kleine groepjes zelfstandig aan de slag kunnen.

Stap 1 – De naald magnetiseren

Leg de naald op tafel en neem de magneet in de hand. Wrijf nu met dezelfde kant van de magneet steeds in één richting langs de naald, bijvoorbeeld van het oog naar de punt. Herhaal dit ongeveer twintig tot dertig keer. Het is belangrijk dat je niet heen-en-weer wrijft; dat zou de magnetisatie deels weer ongedaan maken. Door het wrijven worden de kleine magnetische domeinen in het staal van de naald zoveel mogelijk dezelfde kant op gericht.

Stap 2 – De naald op de drijver bevestigen

Snijd of breek een klein, vlak stukje kurk of foam af, bij benadering één tot twee centimeter in doorsnede. Leg de magnetische naald horizontaal op het stukje kurk en zet hem vast met een smal stukje plakband. Zorg dat de naald goed in balans ligt en dat het geheel licht genoeg is om op het wateroppervlak te blijven drijven.

Stap 3 – Het kompas laten drijven

Vul een kom of een doorzichtige schaal met rustig water. Plaats het drijvende kurkje met de naald voorzichtig op het wateroppervlak. Tik de rand van de kom eventueel zachtjes aan om eventuele beginnende bewegingen te helpen. Na korte tijd zal de naald stoppen met draaien en zich in een vaste richting oriënteren. Deze richting is de noord-zuidlijn. Markeer desgewenst één punt van de naald met een stift, zodat leerlingen het onderscheid tussen de twee uiteinden goed kunnen zien.

Stap 4 – Uitleg voor leerlingen

Leg aan de leerlingen uit dat de naald nu zelf een magneet is geworden. Het uiteinde dat naar het noorden wijst, noemen we de “noordpool” van de naald, het andere uiteinde de “zuidpool”. Magneten hebben altijd twee polen. In het artikel bestaan magneten met twee dezelfde polen? gaan we dieper in op de vraag waarom een magneet niet één enkele pool kan hebben. Door meerdere kompassen te vergelijken, zien leerlingen dat alle naalden dezelfde kant op wijzen, ook als je de kom draait.

Welke magneet gebruik je het beste voor dit project?

Voor het magnetiseren van naalden in een klasomgeving is een compacte, goed hanteerbare magneet belangrijk. Een kleine neodymium blokmagneet is hiervoor zeer geschikt. De blokmagneet 30 x 10 x 5 mm (axiaal gemagnetiseerd) is sterk genoeg om naalden betrouwbaar te magnetiseren en ligt prettig in de hand voor zowel leerkracht als leerling. Door per groepje één magneet te gebruiken, kun je het project overzichtelijk en gestructureerd organiseren.

Veiligheid in de klas

Gebruik dit experiment altijd onder toezicht van een volwassene. Let erop dat de naalden scherp zijn en dat kleine magneten niet in de buurt van jonge kinderen of in de mond komen. Bewaar magneten buiten bereik van kinderen na de les en houd ze uit de buurt van elektronica en bankpassen. Met duidelijke afspraken vooraf is het maken van een kompas een veilig en leerzaam experiment in de klas.

Tips voor variatie en verdieping

Je kunt leerlingen laten testen wat er gebeurt als zij de naald opnieuw magnetiseren, maar dan met de andere kant van de magneet of in tegengestelde richting. Ook kun je meerdere kompassen op verschillende plekken in het lokaal neerzetten en vergelijken of ze allemaal in dezelfde richting wijzen. Voor oudere leerlingen kun je het verschil tussen geografisch noorden en magnetisch noorden kort benoemen en eventueel combineren met een les over kaarten en oriënteren.

Mini-definities

Kompasnaald: een dun stuk staal dat zo is gemagnetiseerd dat het zich uitlijnt met het magnetisch veld van de aarde en daarmee de noord-zuidrichting aangeeft.
Magnetiseren: het proces waarbij je de interne magnetische domeinen in een stuk staal in dezelfde richting brengt, zodat het staal zich als magneet gaat gedragen.
Noordpool van een magneet: het uiteinde van een magneet dat, als het vrij kan draaien, in de buurt van het geografische noorden van de aarde wijst.

MagneetjesWinkel.nl – de betrouwbare webshop & bron voor magneten en magneetkennis.

Technisch team MagneetjesWinkel.nl
De informatie op deze pagina is zorgvuldig samengesteld door het technisch team van MagneetjesWinkel.nl. Zo ben je verzekerd van betrouwbare en actuele informatie over magneten en hun toepassingen.Hoe